Jak napisać rozprawkę?

Rozprawka należy do najpoważniejszych form wypowiedzi. W „Słowniku języka polskiego” pod redakcją M. Szymczaka określa się ją jako niewielką rozprawę. Ta z kolei jest obszerną, pisemną pracą naukową, w której autor rozpatruje jakiś ważny problem.
W rozprawce staramy się najczęściej coś udowodnić, o czymś kogoś przekonać, odpowiedzieć na postawione pytanie, rozwiać jakąś wątpliwość. Formę rozprawki możemy wybrać zawsze, ilekroć mamy do czynienia z tematami typu:

Jak rozumiesz słowa „ . . . „
Uzasadnij, że . . .
Udowodnij, iż . . .
Czy słuszne jest powiedzenie „ . . . „
Czy można zgodzić się z opinią, że . . .
Opowiadam się za . . .

Rozprawka zmusza jej autora do zajęcia jasno wyrażonego stanowiska wobec tematu. Wymaga również, by to stanowisko w sposób należyty uzasadnić, posługując się argumentami.

Z reguły wyróżniamy dwa rodzaje rozprawki:
DEDUKCYJNĄ - czyli taką, w której na wstępie formułujemy tezę, co do słuszności której jesteśmy przekonani. W rozwinięciu przedstawiamy nasze argumenty, a w zakończeniu przytaczamy udowodnioną już tezę.
INDUKCYJNĄ - czyli taką, w której na wstępie stawiamy hipotezę (twierdzenie nie w pełni uzasadnione, wymagające sprawdzenia). W rozwinięciu staramy się podawać takie argumenty, które będą w stanie naszą hipotezę zamienić w tezę. Tezę tę można zamieścić w zakończeniu jako wniosek z naszych rozważań, odpowiedź na pytanie itp

Wyboru sposobu argumentowania dokonuje autor rozprawki. Najlepiej jest wypisać wszystkie argumenty w brudnopisie, a następnie uszeregować je według pewnego kryterium, np.: ważności, siły oddziaływania na słuchacza (czytelnika), stopnia wiarygodności itp.

Najtrudniejszy problem pojawia się wówczas, kiedy w rozprawce chcemy przedstawić argumenty za i przeciw. Możemy to uczynić wyszczególniając, np. najpierw wszystkie argumenty przemawiające za, a następnie przeciwko tezie albo zastosować schemat następujących bezpośrednio po sobie argumentów i kontrargumentów.

Istnieje wiele schematów zdań charakterystycznych dla różnych części rozprawki. Podaję kilka z nich:

Zaczynając wypowiedź:
- Nawiązując do tematu . . .
- Moja odpowiedź na pytanie zawarte w temacie jest następująca: . . .
- Temat zakłada, że . . .
- Temat sugeruje wiele możliwości, jednak . . .
- Odpowiedź nie wydaje się być prosta, dlatego stawiam hipotezę . . .

Łącząc poszczególne części w całość:
- Kolejną sprawą, którą chcę poruszyć . . .
- Nie wolno też pominąć . . .
- Trzeba także pamiętać o . . .
- Warto również zauważyć, że . . .
- Należy zaznaczyć, iż . . .
- Pragnę też zwrócić uwagę na . . .
- Nie przemawia do mnie argument, że . . .
- A oto inne spojrzenie na . . .
- Należy też rozważyć racje przeciwne . . .
- Przeciwnicy wysuwają swoje kontrargumenty . . .

Sygnalizując własne zdanie:
- Myślę, że . . .
- Uważam, iż . . .
- Według mnie . . .
- Śmiem twierdzić . . .
- Moim zdaniem . . .
- Niestety, nie podzielam opinii, że . . .
- Wbrew temu co mówią inni, potępiam takie stanowisko, gdyż . . .

Kończąc wypracowanie:
- Czy można nie wierzyć w słuszność twierdzenia: „ . . . ”? Uważam, że przedstawione argumenty nie dają ku temu podstaw.
- Myślę, że przytoczone argumenty pozwolą w pełni zgodzić się z twierdzeniem zawartym w temacie.
- Na zakończenie wrócę jeszcze raz do tezy: „ . . . . . . . . . . . . . . . . . .”.
- Podzielam ten pogląd i sądzę, że wart jest szerokiej popularyzacji.
- Na zakończenie, wracając do pytania postawionego w temacie, udzielam jednoznacznej odpowiedzi: „tak”.

Ważną rzeczą w rozprawce jest stosowanie odpowiednio dobranych cytatów. Można je wprowadzać między innymi w następujący sposób:
- Na potwierdzenie wysuniętej tezy przytoczę słowa znanego filozofa „ . . . ”
- Niech moje argumenty wesprze autorytetem . . . , który powiedział „ . . . ”